Εργοτάξιο ενός μνημείου καλείται το σύνολο της υλικοτεχνικής υποδομής που εξυπηρετεί το έργο συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου. Η οργάνωση του εργοταξίου αποτελεί μια σύνθετη επιχείρηση που περιλαμβάνει την επιλογή του τεχνικού εξοπλισμού, τη διαμόρφωση των χώρων εργασίας και τη σύνταξη του προγράμματος εργασιών. Στην περίπτωση των έργων αποκατάστασης μνημείων ισχύουν περιορισμοί που απορρέουν από τον ειδικό χαρακτήρα αυτών. Ο σεβασμός στην ιστορική και καλλιτεχνική αξία του μνημείου επιβάλλει ιδιαίτερη φροντίδα κατά τη μελέτη της υλικοτεχνικής υποδομής. Επίσης, ο χώρος εγκατάστασης των απαραίτητων τεχνικών μέσων είναι συνήθως περιορισμένος, ενώ συχνά η πρόσβαση και οι μεταφορές του τεχνικού εξοπλισμού στην περιοχή του έργου είναι δυσχερείς. Επιπλέον, η παρουσία επισκεπτών κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των εργασιών απαιτεί ειδικές ρυθμίσεις. Κατά συνέπεια, ενώ σε ένα σύνηθες οικοδομικό έργο οι εγκαταστάσεις και τα τεχνικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι γνωστά και παγιωμένα, στα έργα αποκατάστασης μνημείων επιβάλλεται η επιλογή ειδικών συστημάτων που θα εξυπηρετούν τα έργα, χωρίς να προκαλούν φθορές ή αισθητική επιβάρυνση στα μνημεία.

Στα τεχνικά μέσα του εργοταξίου περιλαμβάνονται: τα ανυψωτικά συστήματα για την αποξήλωση και την ανασυναρμολόγηση των αρχιτεκτονικών μελών (γερανοί, γερανογέφυρες), τα μέσα διαμόρφωσης και επεξεργασίας των μελών και των συμπληρωμάτων (παντογράφοι, πονταδόροι, ειδικές κατασκευαστικές διατάξεις για τη συγκόλληση και τη διαμόρφωση των μελών), τα συστήματα μετακίνησης των λίθων και μεταφοράς υλικών και εξοπλισμού, οι απαιτούμενες εγκαταστάσεις για τις μετρήσεις και τις αποτυπώσεις, τα εργαστήρια και τα γραφεία για το προσωπικό, τα ειδικά εργαλεία κ.ά.

Κατά την επιλογή της μορφής των εγκαταστάσεων του εργοταξίου επιδιώκεται:

  • Τα τεχνικά μέσα που θα χρησιμοποιηθούν να είναι εύχρηστα και η εγκατάστασή τους να μπορεί να αναστραφεί.
  • Η μορφή των εγκαταστάσεων και τα υλικά κατασκευής να δημιουργούν τη μικρότερη δυνατή αισθητική επιβάρυνση στα μνημεία.
  • Να εξασφαλίζεται η προστασία του ίδιου του μνημείου και των αρχαίων λειψάνων που βρίσκονται στην περιοχή του.
  • Να εξασφαλίζεται η προστασία των εργαζομένων και των επισκεπτών των μνημείων.

Μεγάλη σημασία για την επιτυχή, αλλά και την ασφαλή εκτέλεση ενός αναστηλωτικού έργου έχει η επιλογή του κατάλληλου ανυψωτικού συστήματος, την ευθύνη για την οποία φέρει ο πολιτικός μηχανικός της αναστήλωσης. Στα εργοτάξια της Ακρόπολης έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί τα εξής ανυψωτικά συστήματα:

  • Γερανογέφυρα τύπου Π, με τροχιές επί του εδάφους.
  • Γερανογέφυρα σε υπερυψωμένες τροχιές.
  • Γερανός τύπου derrick με σταθερή βάση, περιστρεφόμενο μηχανοστάσιο και ανακλινόμενο βέλος.
  • Περιστρεφόμενος οικοδομικός γερανός MR90 με χαμηλό πύργο, ανακλινόμενο βέλος και ηλεκτρικά κυλιόμενη βάση επί σιδηροτροχιών.

Ιδιαίτερα σημαντική για την αξιοποίηση των εργοταξιακών συστημάτων είναι η αποτελεσματική οργάνωση των εργασιών από τον μηχανικό του έργου. Η απρόσκοπτη διαδοχή των εργασιών, η αποφυγή των επικαλύψεων αλλά, κυρίως, η ανταπόκριση του ανθρώπινου δυναμικού αποτελούν την κινητήριο δύναμη για την επιτυχία της προσπάθειας.

 

Το Ηλεκτρομηχανολογικό Συνεργείο

Η μεγάλη ανάπτυξη των έργων αναστήλωσης στην Ακρόπολη και η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων και μέσων εργασίας κατέστησε απαραίτητη την ύπαρξη ενός συνεργείου/τεχνικού γραφείου που έργο του έχει:

  • Τη σύνταξη προδιαγραφών και την έρευνα αγοράς για την προμήθεια ή την εκπόνηση σχεδίων για την κατασκευή του μηχανικού εξοπλισμού, που διευκολύνει τα αναστηλωτικά έργα.
  • Τον σχεδιασμό και την κατασκευή των απαραίτητων δικτύων και υποδομών, για την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των εργοταξίων και τεχνικών γραφείων των έργων.
  • Τη συντήρηση των εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και φορητών εργαλείων των εργοταξίων.

Το Ηλεκτρομηχανολογικό (Η/Μ) συνεργείο της Ακρόπολης αποτελεί τμήμα του Τομέα Υποστήριξης της ΥΣΜΑ. Αναλυτικά, οι εργασίες που εκτελεί είναι οι ακόλουθες:

Πριν τη σύνταξη των προδιαγραφών και την εκπόνηση σχεδίων πραγματοποιείται ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τις νέες εγκαταστάσεις ή τον εξοπλισμό, με στόχο πάντα τη διευκόλυνση και την επιτάχυνση των αναστηλωτικών έργων. Ακολουθεί η σύνταξη των προδιαγραφών, εφ’ όσον κρίνεται ότι ο απαιτούμενος εξοπλισμός διατίθεται έτοιμος στην αγορά, ή η εκπόνηση σχεδίων, εφ’ όσον πρόκειται για πρωτότυπη κατασκευή. Στη φάση αυτή διατηρείται η επικοινωνία με το εργοτάξιο, ώστε το σχεδιαζόμενο μηχάνημα να βρίσκεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις απαιτήσεις της εφαρμογής. Το ίδιο ισχύει για τα δίκτυα υποδομής και τις επικοινωνίες.

Η συντήρηση των μηχανημάτων και εγκαταστάσεων πρέπει να εξασφαλίζει τη συνεχή διαθεσιμότητά τους στα έργα με πλήρες δυναμικό και τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοπιστία. Στις περιπτώσεις βλαβών το Η/Μ συνεργείο επεμβαίνει άμεσα, ώστε να εξασφαλίζεται η αποκατάσταση των μηχανημάτων με την ελάχιστη δυνατή καθυστέρηση στα έργα. Από τη σύνταξη προδιαγραφών και τον σχεδιασμό προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία. Οι προδιαγραφές για μηχανήματα εμπορίου μπορεί να διαφέρουν από αυτές της αγοράς, λόγω του ειδικού χαρακτήρα των έργων: τυπικό παράδειγμα αποτελούν τα ανυψωτικά μηχανήματα τα οποία, εκτός από τη διακίνηση, χρησιμοποιούνται στα έργα για την αποσυναρμολόγηση και ανασυναρμολόγηση αρχιτεκτονικών μελών. Η εφαρμογή απαιτεί χαμηλές ταχύτητες, ομαλές επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις και, εν γένει, μεγάλη ακρίβεια χειρισμών. Ως εκ τούτου, η επιλογή ανυψωτικού μηχανήματος χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του παντογράφου του εργοταξίου του Παρθενώνος, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή συμπληρωμάτων αρχιτεκτονικών μελών με αντιγραφή της επιφάνειας θραύσης του αρχαίου μέλους από εκμαγείο. Οι προδιαγραφές διαφοροποιούν το μηχάνημα από τις διαθέσιμες κατασκευές της αγοράς σε ορισμένα καθοριστικά σημεία: το μεγάλο βάρος και τις διαστάσεις των προς κατασκευή συμπληρωμάτων, το εντονότατο ανάγλυφο, συνδυασμένο με ισχυρές κλίσεις και πολύ μεγάλα βάθη κατεργασίας, και τέλος τα «τυφλά» σημεία, τα οποία δεν επιτρέπουν την προσέγγιση του εργαλείου αντιγραφής/κοπής, αν δεν αλλάξει η διεύθυνση προσβολής. Με βάση τις προδιαγραφές της ΥΣΜΑ και σε συνεργασία με τον κατασκευαστή διαμορφώθηκε ένας πρωτότυπος παντογράφος, με δύο ισχυρές τράπεζες (μία για το εκμαγείο και μία για το προς κατεργασία μάρμαρο), που έχουν τη δυνατότητα παράλληλης ανάκλισης, ώστε να επιτρέπουν την πρόσβαση του εργαλείου ακόμη και στις «τυφλές» περιοχές, διατηρώντας πάντα ομοιόθετα το εκμαγείο και το αντικείμενο.

Στα μηχανήματα και διατάξεις που έχουν κατασκευασθεί βάσει σχεδίων της ΥΣΜΑ μπορούμε να συμπεριλάβουμε τις διατάξεις συγκόλλησης μαρμάρων με σταθερή και κυλιόμενη τράπεζα, οι οποίες κατασκευάσθηκαν σε μεγάλο αριθμό και συστηματοποίησαν την εργασία συγκόλλησης αρχαίων μελών με νέα συμπληρώματα. Επίσης, για την αποσυναρμολόγηση και ανασυναρμολόγηση του νοτίου τοίχου της ανατολικής στοάς των Προπυλαίων κατασκευάσθηκαν δύο αρπάγες τριβής για την πλευρική σύλληψη των δομικών λίθων, χωρίς άλλα βοηθήματα και με περιορισμένες διαστάσεις πρόσβασης.

Ένα μηχάνημα αποκλειστικής χρήσης είναι ο κόφτης ραβδώσεων, που κατασκευάσθηκε για τις ανάγκες αναστήλωσης της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρθενώνα. Πρόκειται για συνδυασμό κατακόρυφου τόρνου και δίσκου κοπής, που μπορεί να κατεργάζεται την περιβάλλουσα παράπλευρη επιφάνεια των σπονδύλων, μορφής κόλουρου κώνου, και εν συνεχεία να κόβει τις ραβδώσεις με μορφή τόξου κύκλου και προσέγγιση λίγων χιλιοστών ως προς την τελική μορφή τους. Έτσι επιταχύνεται αποφασιστικά η διαδικασία ανακατασκευής των σπονδύλων με μαρμάρινα συμπληρώματα, και απομένει για εργασία χειρός μόνο η τελική κατεργασία των ραβδώσεων επί τόπου.

Οι ανάγκες σε εργοταξιακό εξοπλισμό δεν παραμένουν σταθερές, αλλά μεταβάλλονται στη διάρκεια των ετών, ανάλογα με τις περιοχές επέμβασης και τη φύση των εργασιών. Με ευθύνη του Η/Μ συνεργείου και σε άμεση συνεργασία με τα τεχνικά γραφεία της Ακρόπολης αποφασίζονται κατά καιρούς οι απαραίτητες αναδιατάξεις και μετακινήσεις των μηχανημάτων, ώστε αφενός μεν να εξυπηρετούνται οι ανάγκες των έργων, αφετέρου δεν αποσυμφορείται  ο αρχαιολογικός χώρος, προς όφελος του κοινού.

[print-me target=".entry-title, .breadcrumbs, .content" do_not_print=".gallery-shortcode"]