Οι φθορές στο μνημείο εξαιτίας των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αναστήλωση του Ν. Μπαλάνου και της επίδρασης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κατέστησαν αναγκαία μια ολοκληρωμένη επέμβαση συντήρησης.

Κατά τα έτη 1981-1982 επιχειρήθηκε η συντήρηση του 2ου από νότον επιστυλίου του θριγκούτης ανατολικής στοάς των Προπυλαίων, σύμφωνα με τη μελέτη της αρχιτέκτονος Α. Τζάκου και της πολιτικού μηχανικού Μ. Ιωαννίδου. Η επέμβαση αποκατέστησε τις βλάβες που είχαν προκληθεί από την οξείδωση των σιδηρών στοιχείων στο επιστύλιο αυτό και σε γειτονικά μέλη, που είχαν χρησιμοποιηθεί κατά την αναστήλωση του Ν. Μπαλάνου.

Το 1990 ξεκίνησε η καθαίρεση των αναστηλωμένων φατνωματικών οροφών του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων, διαδικασία που ολοκληρώθηκε το 1993. Παράλληλα, ξεκίνησε η έρευνα για την ταύτιση των θραυσμάτων των φατνωματικών πλακών και των δοκών της οροφής. Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής, που ολοκληρώθηκε το 1996, ήταν η ανεύρεση μεγάλου αριθμού θραυσμάτων φατνωματικών πλακών και δοκών, οργανωμένων σε ομάδες συνανηκόντων. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του υλικού αξιοποιήθηκε κατά τη νέα αναστήλωση.

Το 1997, μετά την έγκριση της μελέτης του αρχιτέκτονα Τ. Τανούλα και της πολιτικού μηχανικού Μ. Ιωαννίδου (1996), άρχισαν οι εργασίες αποκατάστασης του ανατολικού άκρου του νοτίου τοίχου του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων. Καθαιρέθηκαν συνολικά 38 λιθόπλινοι του νοτίου τοίχου, καθώς και οι δύο λίθοι επιστυλίου που συνέδεαν τον νότιο τοίχο με το νοτιοανατολικό δωρικό κίονα του μνημείου. Μετά την αποκατάστασή τους τα αρχιτεκτονικά μέλη ανατοποθετήθηκαν στις αρχικές τους θέσεις. Το έργο – πλην της ανατοποθέτησης των δύο επιστυλίων – ολοκληρώθηκε το 2001. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η στερέωση και συντήρηση του κεντρικού υπερθύρου των Προπυλαίων, η οποία πραγματοποιήθηκε χωρίς το μέλος να καταβιβασθεί από το μνημείο και  ολοκληρώθηκε το 2005.

Από το 2002 έως το 2009 εφαρμόσθηκε το πρόγραμμα αποκατάστασης της ανωδομής του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων, βάσει της εγκεκριμένης μελέτης των Τ.Τανούλα και Μ. Ιωαννίδου. Η μελέτη περιέγραφε αναλυτικά την υφιστάμενη κατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου, εντόπιζε τις πάσχουσες περιοχές και πρότεινε τον βέλτιστο τρόπο επέμβασης στο μνημείο. Κατά την εκτέλεση του έργου εκπονήθηκαν ειδικές μελέτες εφαρμογής από τους πολιτικούς μηχανικούς Β. Πασχαλίδη και Β. Παπαβασιλείου και τον αρχιτέκτονα Κ. Καρανάσο.

Το Ιανουάριο του 2002 άρχισε η βαθμιαία καθαίρεση αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου από την ανατολική πρόσταση και συνεχίσθηκε στο βόρειο τοίχο και το θυραίο τοίχο των Προπυλαίων. Επρόκειτο για τις περιοχές στις οποίες είχε παλαιότερα εντοπισθεί η αναστηλωτική επέμβαση του Ν. Μπαλάνου. Κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης αποξήλωσης αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη που απεδείκνυαν ότι ο Μπαλάνος είχε προχωρήσει στην αποξήλωση και την ανατοποθέτηση επί πλέον αρχιτεκτονικών μελών, χωρίς η επέμβαση αυτή να έχει δηλωθεί στα αρχεία του ή επί του μνημείου. Έτσι ανέκυψαν δύο εμβόλιμα προγράμματα: το πρόγραμμα αποκατάστασης του βορείου τοίχου και το πρόγραμμα αποκατάστασης της ανατολικής κιονοστοιχίας του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων, στο πλαίσιο των οποίων αποξηλώθηκαν συνολικά 43 λιθόπλινθοι του βορείου τοίχου και 24 σφόνδυλοι της ανατολικής κιονοστοιχίας των Προπυλαίων. Οι εργασίες αποσυναρμολόγησης ολοκληρώθηκαν το Μάιο του 2003.

Παράλληλα, προχώρησαν οι εργασίες δομικής αποκατάστασης και συντήρησης των αρχιτεκτονικών μελών που καταβιβάζονταν από το μνημείο. Τα αρχιτεκτονικά μέλη αποσυναρμολογήθηκαν στα επιμέρους θραύσματα και, μετά τη συγκόλληση των συνανηκόντων θραυσμάτων με αφανείς ράβδους τιτανίου, συμπληρώθηκαν με νέο μάρμαρο – όπου αυτό προβλεπόταν από τη μελέτη – προκειμένου να αποκατασταθεί η δομική τους αυτοτέλεια. Μετά την αποκατάστασή τους και τη συντήρηση των αθέατων επιφανειών των αρχιτεκτονικών μελών, αυτά ανατοποτεθήθηκαν στις αρχικές τους θέσεις.

Ιδιαίτερα σημαντικό εγχείρημα αποτέλεσε η κατασκευή δύο ιωνικών κιονοκράνων εξ ολοκλήρου από νέο μάρμαρο: πρόκειται για πιστά αντίγραφα των ιωνικών κιονοκράνων της δυτικής αίθουσας των Προπυλαίων, που κατασκευάστηκαν βάσει της μελέτης του αρχιτέκτονα Τ. Τανούλα. Η κατασκευή τους πραγματοποιήθηκε στο διάστημα μεταξύ των ετών 2002 και 2006. Τα κιονόκρανα αναστηλώθηκαν επί του βορειοανατολικού και νοτιοανατολικού κίονα της δυτικής αίθουσας.

Το πρόγραμμα αποκατάστασης της ανωδομής των Προπυλαίων  ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2009. Κατά τις επιμέρους επεμβάσεις αποξηλώθηκαν συνολικά 293 αρχιτεκτονικά μέλη από το μνημείο. Αναλυτικά, καθαιρέθηκαν 63 αρχιτεκτονικά μέλη των φατνωματικών οροφών (περίοδος 1990-1993), 38 αρχιτεκτονικά μέλη του νοτίου τοίχου του κεντρικού κτηρίου (1997) και 192 αρχιτεκτονικά μέλη από την ανωδομή του κεντρικού κτηρίου (2002-2003). Οι ταυτίσεις του κατακείμενου υλικού ανέβασαν τον αριθμό των αρχιτεκτονικών μελών που ανατοποθετήθηκαν. Συνολικά ανατοποθετήθηκαν 367 αρχιτεκτονικά μέλη, συμπεριλαμβανομένων και 8 εξολοκλήρου από νέο μάρμαρο. Η επέμβαση αποκατέστησε τις οροφές της ανατολικής στοάς και της δυτικής αίθουσας στη βορειοανατολική γωνία του μνημείου όπου είχε επέμβει ο Ν. Μπαλάνος και επεκτάθηκε πέραν των περιοχών αυτών, στεγάζοντας  με αρχαία μέλη τμήματα του κεντρικού κτηρίου επάνω από την κεντρική διάβαση. Η επέμβαση της Ε.Σ.Μ.Α. επέλυσε οριστικά τα στατικά προβλήματα που είχαν προκληθεί από παλαιότερες καταστροφές και αστοχίες προηγούμενων επεμβάσεων  και αύξησε σημαντικά την αναγνωσιμότητα του μνημείου, καθιστώντας το περισσότερο κατανοητό στους διερχόμενους επισκέπτες.

Το 2011 πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση της ανωδομής του νοτίου τοίχου του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων, βάσει της μελέτης του Κ. Καρανάσου. Αυτή προέβλεπε την αναδιάταξη παλαιότερα αναστηλωμένων αρχιτεκτονικών μελών και την αξιοποίηση λίθοπλίθωνκατακείμενων στο έδαφος. Συνολικά αποκαταστάθηκαν 16 αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη στις αρχικές τους θέσεις: 15 λιθόπλινθοι και ένας λίθος γείσου. Ο λίθος γείσου και επτά λιθόπλινθοι είχαν αναστηλωθεί κατά την επέμβαση Πιττάκη-Ραγκαβή (1835-36), ενώ από τους υπόλοιπους οχτώ ο ένας είχε αναστηλωθεί εσφαλμένα από τον Ν. Μπαλάνο στον βόρειο τοίχο του κεντρικού κτηρίου. Στην επέμβαση αυτή τοποθετήθηκαν και τρεις ακόμα λίθοι από νέο μάρμαρο, εκ των οποίων ο ένας ακριβές αντίγραφο αρχαίου μέλους που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Μεταξύ των ετών 2012 και 2015 υλοποιήθηκε το πρόγραμμα αποκατάστασης της νοτιοδυτικής πτέρυγας των Προπυλαίων. Το έργο αποσκοπούσε στην πλήρη αξιοποίηση του σωζόμενου αυθεντικού υλικού για την αναστήλωση του τμήματος αυτού του μνημείου. Πιο συγκεκριμένα, 40κατακείμενα στο έδαφος αρχιτεκτονικά μέλη επανεντάχθηκαν στις αρχικές τους θέσεις στο μνημείο, 9 αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία κατά το παρελθόν είχαν τοποθετηθεί σε λάθος θέσεις αναδιατάχθηκαν, ενώ προστέθηκαν 2 ακόμα μέλη από νέο μάρμαρο. Η αρχιτεκτονική μελέτη εκπονήθηκε από τον αρχιτέκτονα Δρ. Τ. Τανούλα, ενώ η μελέτη δομικής αποκατάστασης από τους πολιτικούς μηχανικούς Μ. Ιωαννίδου και Β. Παπαβασιλείου.Το πρόγραμμα αυτό συμπλήρωσε την αναστηλωτική επέμβαση που πραγματοποιήθηκε στην νότια πτέρυγα κατά τα έτη 1946-1954 και 1957-1960 από τον Α. Ορλάνδο και τον Ε. Στίκα και εκτιμάται ότι συμβάλει σημαντικά   στην καλύτερη πρόσληψη της αρχιτεκτονικής του μνημείου.

Ένα ακόμη πρόγραμμα αποκατάστασης απαιτήθηκε στη ΒΔ. γωνία του κεντρικού κτηρίου, περιοχή που αντιμετώπιζε σοβαρά στατικά προβλήματα, τόσο λόγω ανθρωπογενών παραγόντων (π.χ. εκρήξεις), όσο και λόγω αστοχιών του υλικού στην περιοχή αυτή. Η επέμβαση βασίστηκε στην μελέτη του Κ. Καρανάσου και της Μ. Ιωαννίδου. Επιλύθηκαν τα σοβαρά στατικά προβλήματα που παρουσίαζε το κιονόκρανο του βορειοδυτικού δωρικού κίονα του κεντρικού κτηρίου, καθώς και τα μέλη του υπερκείμενου θριγκού. Συνολικά καθαιρέθηκαν το κιονόκρανο και 10 αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία αφού αποκαταστάθηκαν στο έδαφος, ανατοποθετήθηκαν στις αρχικές τους θέσεις μαζί με άλλες 5 λιθοπλίνθους.  Στο δυτικό άκρο του βόρειου τοίχου, εντάχθηκαν στις αρχικές θέσεις 3 επιπλέον αρχαίοι λίθοι που ήταν κατακείμενοι στο έδαφος,  ενώ απαραίτητη για την ανατοποθέτησή τους ήταν η κατασκευή από νέο μάρμαρο 2 ακόμη λίθοπλίνθων.

Με την ευκαιρία της επέμβασης αυτής, εντάχθηκαν στη δωρική κιονοστοιχία της δυτικής πρόσοψης 4 αρχαίοι σφόνδυλοι και 1 σφόνδυλος από νέο μάρμαρο. Εκτιμάται ότι η επέμβαση αυτή συμβάλλει στην αύξηση της διδακτικότητας του μνημείου, κυρίως με την αξιοποίηση κατακείμενου στο έδαφος αρχαίου υλικού.

 

Συντήρηση Προπυλαίων

Τα Προπύλαια έχουν κατασκευασθεί από λευκό πεντελικό μάρμαρο, επάνω σε θεμελίωση από υποκίτρινους πωρόλιθους, ενώ χαρακτηριστική είναι η χρήση γκρίζου ελευσινιακού λίθου με διακοσμητικό χαρακτήρα. To μάρμαρο των Προπυλαίων χαρακτηρίζεται από γεωλογική ετερογένεια (φλεβώσεις μη ασβεστιτικές), η οποία ευθύνεται για την επιλεκτική αλλοίωση και το σχηματισμό αλλεπάλληλων αποφλοιώσεων. Στα υπόλοιπα μνημεία της Ακροπόλεως δεν συναντάται παρόμοια κατάσταση διατήρησης.

Αρχικά πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις συντήρησης στον τοιχοβάτη του εσωτερικού της Πινακοθήκης των Προπυλαίων, σε κίονες της δυτικής αίθουσας και σε φατνώματα των οροφών του κεντρικού κτιρίου. Στη συνέχεια, το έργο συντήρησης της επιφάνειας των Προπυλαίων ακολούθησε το αναστηλωτικό έργο με προστερεωτικές εργασίες και συστηματικές επεμβάσεις συντήρησης της επιφάνειας των αρχιτεκτονικών μελών κατά χώραν, ή μετά την αποξήλωσή τους. Επιπλέον, σε εξέλιξη βρίσκονταν επεμβάσεις συστηματικής συντήρησης σε αρχιτεκτονικά μέλη, που δεν εντάσσονται στο αναστηλωτικό πρόγραμμα, αλλά εμφάνιζαν σοβαρά προβλήματα φθοράς της επιφάνειάς τους.

Μέχρι στιγμής έχουν ολοκληρωθεί οι επεμβάσεις συντήρησης σε μέλη του νότιου τοίχου της ανατολικής στοάς, της ανατολικής πρόσοψης, του βόρειου και του θυραίου τοίχου του κεντρικού κτιρίου, της οροφής της ανατολικής στοάς και της δυτικής αίθουσας, σε λιθοπλίνθους της ανωδομής του νότιου τοίχου της δυτικής αίθουσαςκαι σε λίθους της ανωδομής της νότιας πτέρυγας, που είχαν αποξηλωθεί από το μνημείο. Επίσης, ολοκληρώθηκαν οι επεμβάσεις συντήρησης στο κεντρικό υπέρθυρο του κεντρικού κτιρίου, στους κίονες της ιωνικής κιονοστοιχίας και στο ιωνικό κιονόκρανο της αναστήλωσης Μπαλάνου.

Είναι σε εξέλιξη οι συστηματικές επεμβάσεις συντήρησης στους ορθοστάτες των τοίχων της βόρειας πτέρυγας.

Print