Μεταξύ των ετών 1984 και 1991 πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση της ανατολικής πλευράς του μνημείου, η οποία είχε υποστεί σοβαρότατες βλάβες από τον σεισμό του 1981. Η πρόταση, που βασιζόταν σε μελέτη του Μ. Κορρέ, προέβλεπε την αποσυναρμολόγηση των άκρων του αετώματος και του αντίστοιχου θριγκού. Κατά την επέμβαση ωστόσο, διαπιστώθηκε αθέατος κατακερματισμός των μελών, που οδήγησε σε επέκταση των εργασιών, ώστε να περιλάβουν το σύνολο του αετώματος, με τα οριζόντια γείσα, τη δωρική ζωφόρο, το κιονόκρανο και τον ανώτατο σφόνδυλο του 7ου από βορρά κίονα και ανάταξη του ΝΑ κίονα με μικρή δεξιόστροφη περιστροφή, χωρίς αποσυναρμολόγηση. Επίσης, η επέμβαση επεκτάθηκε στις ανατολικότερες μετόπες της βόρειας πλευράς και στα υπερκείμενα γείσα. Την αποσυναρμολόγηση των αρχιτεκτονικών μελών, ακολούθησε η δομική τους αποκατάσταση (βάσει της μελέτης του πολιτικού μηχανικού Κ. Ζάμπα)  και η ανατοποθέτησή τους στις αρχικές τους θέσεις. Αναγκαία κρίθηκε η αντικατάσταση των μετοπών με αντίγραφα από τεχνητό λίθο.

Τον Φεβρουάριο του 1992 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του 5ου από ανατολικά κίονα του νοτίου πτερού. Ο κίονας είχε πληγεί κατά την έκρηξη του 1687, με αποτέλεσμα να εμφανίζει μετατόπιση και κλίση προς νότον. Καθώς το πρόβλημα εντοπιζόταν στον κατώτατο σπόνδυλο, κρίθηκε απαραίτητη η μεταφορά του κίονα από τον δεύτερο σπόνδυλο κι άνω, ώστε η ακολουθία των ενδιάμεσων σπονδύλων να παραμείνει αδιατάρακτη. Η επέμβαση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση αυτοσχέδιου μηχανισμού περίσφιξης και μεταφοράς, που σχεδιάστηκε από τους Μ. Κορρέ και Κ. Ζάμπα. Ο κίονας μεταφέρθηκε ολόσωμος και αποτέθηκε προσωρινά, έως την αποκατάσταση του πρώτου σπονδύλου, σε βάση από οπλισμένο σκυρόδεμα στο εσωτερικό του ναού. Η επέμβαση ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1993.

Κατά το διάστημα μεταξύ των ετών 1995 και 2004 πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση του προνάου του Παρθενώνος, βάσει της μελέτης του Μ. Κορρέ (1990) και της συμπληρωματικής πρότασης του καθ. Χ. Μπούρα (1994). Η πρόταση προέβλεπε τη μερική αναστήλωση των τριών πρώτων από βορρά κιόνων και την πλήρη αναστήλωση του τέταρτου και του πέμπτου κίονα. Εργασίες δομικής αποκατάστασης εφαρμόστηκαν στα μέλη του δεύτερου, τρίτου, τέταρτου και πέμπτου από βορρά κίονα καθώς και στα σωζόμενα επιστύλια του 4ου και 5ου μετακιονίου διαστήματος. Ο έκτος από βορρά κίονας αποσυναρμολογήθηκε έως τη στάθμη του δευτέρου σπονδύλου και ανασυναρμολογήθηκε πλήρως μετά τη δομική αποκατάσταση των μελών του. Μελέτες δομικής αποκατάστασης εκπονήθηκαν από τους πολιτικούς μηχανικούς Κ. Ζάμπα και Μ. Μεντζίνη. Όλα τα συμπληρώματα δέχθηκαν επίχρισμα τεχνητής πάτινας, ώστε να μειωθεί η έντονη χρωματική αντίθεση αρχαίου και νέου μαρμάρου. Η νέα πρόταση για την κατάξεση των ραβδώσεων των νέων συμπληρωμάτων των κιόνων (Λ.Λαμπρινού, Β. Ελευθερίου) εγκρίθηκε από το ΚΑΣ τον Ιούλιο 2009. Η εργασία ξεκίνησε το 2012 και έχει ολοκληρωθεί στου δύο βορειότερους κίονες. Η ανασυναρμολόγηση του νότιου επιστυλίου ανάμεσα στην πρόσταση και στον νότιο τοίχο, θα υλοποιηθεί με το πρόγραμμα των μακρών τοίχων του σηκού και την αποκατάσταση σε ύψος της ΝΑ παραστάδας.

Το 1992 ξεκίνησε και το πρόγραμμα αποκατάστασης του οπισθονάου, με βάση τη σχετική μελέτη του Π. Κουφόπουλου. Το πρόγραμμα εκτελέστηκε σε δύο φάσεις και ολοκληρώθηκε το 2004. Κατά την εκτέλεση του προγράμματος, συμπληρωματικές μελέτες εφαρμογής εκπόνησε η αρχιτέκτων Ρ. Χριστοδουλοπούλου και μελέτες δομικής αποκατάστασης των μελών οι πολιτικοί μηχανικοί Κ. Ζάμπας (πρώτη φάση) και Ε. Τουμπακάρη (δεύτερη φάση). Η πρώτη φάση του προγράμματος προέβλεπε την αποσυναρμολόγηση των δοκών της οροφής του δυτικού πτερού, των θράνων της δυτικής πρόστασης, καθώς και των λίθων της δυτικής ζωφόρου, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Ακροπόλεως το 1993. Η δεύτερη φάση του προγράμματος άρχισε το 2001 με την αποσυναρμολόγηση των εναπομεινάντων μελών του θριγκού της δυτικής πρόστασης, ορισμένων κιονόκρανων και ανωτέρων σπονδύλων. Μετά τη δομική αποκατάσταση όλων των μελών και την ανασύνθεση ορισμένων άλλων από αρχαία θραύσματα, ολοκληρώθηκε, το καλοκαίρι του 2004, η ανασυναρμολόγηση όλων των λίθων που είχαν καταβιβασθεί από το μνημείο. Τη θέση των λίθων της δυτικής ζωφόρου, που είχαν απομακρυνθεί από το μνημείο, κατέλαβαν εκμαγεία κατασκευασμένα από τεχνητό λίθο στο εξωτερικό μέτωπο και λίθοι από νέο μάρμαρο στο εσωτερικό. Η στερέωση των κιόνων που δεν είχαν ποτέ αποσυναρμολογηθεί στο παρελθόν, έγινε το 1995 επιτόπου, με ειδικά ενέματα, προκειμένου να διατηρηθεί ανέπαφη η αυθεντική τους δομή βάσει μελέτης της πολιτικού μηχανικού Α. Μιλτιάδου.

Η αποκατάσταση της βόρειας πλευράς του ναού ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2001. Η εγκεκριμένη μελέτη (αρχική μελέτη του Κ. Ζάμπα, οριστική μελέτη των Λ. Λαμπρινού και Ρ. Χριστοδουλοπούλου) περιέλαβε την αποσυναρμολόγηση οκτώ κιόνων (από τον 4ο έως τον 11ο από ανατολικά) και των αντίστοιχων περιοχών του υπερκείμενου θριγκού, την αντικατάσταση των συμπληρωμάτων σκυροδέματος της παλαιότερης επέμβασης με συμπληρώματα από νέο μάρμαρο, την επανένταξη στο μνημείο όλων των αρχαίων θραυσμάτων που ταυτίσθηκαν, την αντικατάσταση των υπαρχόντων συνδετηρίων στοιχείων με αντίστοιχα από τιτάνιο και τέλος, την αναστήλωση των 223 συνολικά αρχιτεκτονικών μελών στις αρχικές τους θέσεις, ώστε να αρθούν οι παλαιότερες παρατοποθετήσεις και αντιμεταθέσεις. Η δομική αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών έγινε  με βάση σχετικές μελέτες των πολιτικών μηχανικών Μ. Μεντζίνη, Χ. Κυπαρίσση, Ε.Ε. Τουμπακάρη, Α. Βρούβα και Ι. Στεφάνου.  Το 2007 το πρόγραμμα επεκτάθηκε με την καταβίβαση των 7 αρχαίων κατά χώραν ευρισκομένων μετοπών και την εξυγίανση-αποκατάσταση των μελών του δυτικού τμήματος του θριγκού της βόρειας περίστασης (μελέτη Ρ. Χριστοδουλοπούλου, Α. Βρούβα ,Ι .Στεφάνου).

Η ολοκλήρωση της επέμβασης το 2010 προσέδωσε στο μνημείο, εκτός από στατική αντοχή, και αισθητική πληρότητα, αφού η βόρεια πλευρά του Παρθενώνα σε συνδυασμό με τη δυτική, παρέχει μια από τις πιο ολοκληρωμένες θεάσεις του ναού, τόσο για τον επισκέπτη του ιερού βράχου, όσο και για τον θεατή από τα περισσότερα σημεία της πόλης.

Κατά το διάστημα 2011-2014 ολοκληρώθηκε η κατάξεση δια χειρός των προδιαμορφωμένων ραβδώσεων, σε σπονδύλους και συμπληρώματα από νέο μάρμαρο, στους 6 αναστηλωμένους κίονες (4ος – 9ος από ανατολικά). Πρόκειται για εργασία που απαίτησε υψηλή εξειδίκευση και δεξιοτεχνία από πλευράς μαρμαροτεχνιτών.

Η δυτική πλευρά του Παρθενώνα διατηρεί την αυθεντικότητα της αρχαίας κατασκευής ωστόσο παρουσίαζε  προβλήματα, οφειλόμενα σε φυσικά και ανθρωπογενή αίτια. Το έργο αποκατάστασης που ξεκίνησε το 2011 είχε στόχο την αντιμετώπιση των σοβαρών δομικών προβλημάτων και των παραμορφώσεων της περιοχής αυτής του μνημείου, καθώς και την αποκατάσταση της μορφής της δυτικής όψης, με την ένταξη ελαχίστων διασπάρτων αρχαίων θραυσμάτων και συμπληρωμάτων από νέο μάρμαρο.

Όλες οι εργασίες επιμερίστηκαν σε 8 υποπρογράμματα, από τα οποία τα προγράμματα αποκατάστασηςτων δύο γωνιών του θριγκού της δυτικής πλευράς θεωρήθηκαν άμεσης προτεραιότητας και υλοποιήθηκαν την περίοδο 2011-2015 (αρχιτεκτονική μελέτη Β. Ελευθερίου και Β. Μανιδάκη, στατική μελέτη Α. Βρούβα).Το έργο αφορούσε στην αποξήλωση, δομική αποκατάσταση και επανατοποθέτηση 117  αρχιτεκτονικών μελών. Κύριο μέλημα ήταν η απομάκρυνση των διαβρωμένων σιδηρών συνδετηρίων στοιχείων και η συγκόλληση ή ενίσχυση των λίθων με εσωτερικούς οπλισμούς τιτανίου. Κατά την επέμβαση αποξηλώθηκανγια λό­γους προστασίας και μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Ακρόπολης επτά αυθεντικές μετόπες από τις γωνίες του μνημείου, ενώ στις θέσεις τους τοποθετήθηκαν αντίγραφα από τεχνητό λίθο. Νέα αντίγραφα από χυτό υλικό κατασκευάστηκαν και για τα δύο γλυπτά του δυτικού αετώματος. Στον αντιθηματικό τοίχο του τυμπάνου, όπως και στη θέση ενός αρχαίου, λανθασμένα αναστηλωμένου γείσου στη βόρεια πλευρά, τοποθετήθηκαν κατά την αποκατάσταση των γωνιών πρόσθετα μέλη από νέο μάρμαρο.Το όφελος από την πραγματοποιηθείσα επέμβαση – εκτός από την απομάκρυνση των διαβρωμένων σιδηρών συνδετηρίων στοιχείων – ήταν η άρση των παραμορφώσεων σε μεγάλο ποσοστό και η ενίσχυση της περιοχής επέμβασης έναντι σεισμών.

Επίσης, ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του υπερθύρου της θύρας του δυτικού τοίχου του σηκού, που είχε κατασκευαστεί από τον Ν. Μπαλάνο με οπλισμένο σκυρόδεμα (μελέτη Λ. Λαμπρινού και Β. Παπαβασιλείου, η οποία αποτελεί επικαιροποίηση προηγούμενης μελέτης του Μ. Κορρέ). Την περίοδο 2011-2015 πραγματοποιήθηκαν εργασίες δομικής αποκατάστασης δύο εκ των τεσσάρων δοκών που αποτελούσαν το υπέρθυρο και συμπληρώθηκαν με νέο μάρμαρο. Σε επόμενη φάση θα αποσυναρμολογηθούν λίθοι του ανώτερου τμήματος του τοίχου προκειμένου να αφαιρεθεί η βαριά κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και στη θέση της να τοποθετηθούν οι δοκοί, μια από τις οποίες θα είναι εξ ολοκλήρου από νέο μάρμαρο.

Τέλος, το 2016-2017 μετά από διερεύνηση του ζητήματος της εργοταξιακής υποδομής του Παρθενώνα αποφασίστηκε η μεταφορά του γερανού Potain, που από το 2002 εξυπηρέτησε αρχικά την αναστήλωση της βόρειας και στη συνέχεια της δυτικής πλευράς του μνημείου, στο εσωτερικό του μνημείου και η απομάκρυνση του γερανού Derrick που είχε εγκατασταθεί στον σηκό από το 1983. Η απομάκρυνση του τελευταίου κρίθηκε αναγκαία μετά από συνεχείς και απρόβλεπτες βλάβες που παρουσίαζε. Ο εν λόγω γερανός αποφασίστηκε να μη καταστραφεί, αλλά μεταφέρθηκε, τον Δεκέμβριο 2017, στο Τεχνολογικό Πάρκο του ΕΜΠ, στο Λαύριο όπου θα εκτίθεται ως το σημαντικότερο εργαλείο της αναστήλωσης του Παρθενώνα, επί μια τριακονταετία. Ο γερανός Potain, σύμφωνα με τη μελέτη των Ρ. Χριστοδουλοπούλου και Β. Μανιδάκη  κυλίεται επί τροχιών ώστε να εξυπηρετούνται όλες οι εργασίες, ακόμη και στις δυσμενέστερες περιπτώσεις ανύψωσης φορτίων, ενώ η υπόβασή του εκτείνεται έως τον δυτικό τοίχο του σηκού. Η μεταφορά των γερανών επέβαλε εκτός από τη μετακίνηση μεγάλου αριθμού αρχιτεκτονικών μελών, ώστε αυτά να βρεθούν στην περιοχή εμβέλειάς του, τη διάλυση και μεταφορά εργαστηρίων που είχαν εγκατασταθεί στο δυτικό τμήμα του σηκού.

 

Συντήρηση Παρθενώνα

Η κατάσταση διατήρησης των αρχιτεκτονικών μελών του Παρθενώνος οφείλεται σε ένα συνδυασμό ιστορικών γεγονότων, σημαντικότερα από τα οποία θεωρούνται οι σεισμοί, η πυρκαγιά του 267 μ.Χ, οι βανδαλισμοί και η έκρηξη του 1687. Στα νεώτερα ιστορικά χρόνια, οι αστοχίες των επεμβάσεων συντήρησης και αναστήλωσης και η εκτεταμένη ατμοσφαιρική ρύπανση, κυρίως μετά το 1950, επιδείνωσαν την εικόνα διατήρησης του μνημείου και επέβαλαν τη συνολική και συστηματική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Η κατάσταση διατήρησης των περισσότερων αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου χαρακτηρίζεται από διαφορική φθορά, αποσαθρώσεις και απολεπίσεις, θερμικές θραύσεις και ασβεστοποίηση, ανάπτυξη μικροοργανισμών στην επιφάνεια, μεγάλα ρήγματα και αποφλοιώσεις, εκτεταμένες σφραγίσεις με κονία Meyer και τσιμεντοκονιάματα. Η πρώτη δοκιμαστική συστηματική επέμβαση συντήρησης της επιφάνειας του Παρθενώνα έγινε το 1988 κι εντοπίσθηκε στον δεύτερο από βορρά κίονα της ανατολικής πλευράς του ναού. Έκτοτε σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε το πρόγραμμα συντήρησης του μνημείου, το οποίο εντάσσεται και ακολουθεί το ευρύτερο πρόγραμμα αναστήλωσης.

Τα μέτωπα των επεμβάσεων είναι τα ακόλουθα:

  • ανατολική πλευρά: διενεργήθηκαν συστηματικές επεμβάσεις συντήρησης στα μέλη του θριγκού και τους κίονες, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 2009.
  • οπισθόναος: πραγματοποιήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης κατά την αποξήλωση των μελών του θριγκού. Στη συνέχεια διενεργήθηκε συστηματική συντήρηση των κιόνων και των αποξηλωμένων μελών. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2005. Μετά το πέρας των εργασιών και την τοποθέτηση των αντιγράφων των λίθων της Δυτικής Ζωφόρου, εφαρμόστηκε τεχνητή πάτινα στα συμπληρώματα και τα νέα αρχιτεκτονικά μέλη.
  • δυτική ζωφόρος: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης κατά την αποξήλωση. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε συστηματική συντήρηση, καθαρισμός και αποκατάσταση των λίθων της ζωφόρου. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2005.
  • πρόναος: πραγματοποιήθηκαν σωστικές επεμβάσεις κατά την αποξήλωση και ανατοποθέτηση των κιόνων και των επιστυλίων. Επίσης, επιχειρήθηκε συστηματική συντήρηση του έκτου από βορρά κίονα. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών εφαρμόσθηκε τεχνητή πάτινα στα συμπληρώματα από νέο μάρμαρο.
  • βόρεια πλευρά: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις κατά την αποξήλωση του θριγκού και των κιόνων. Επίσης, πραγματοποιείται συστηματική συντήρηση των εδρών των αποξηλωμένων σπονδύλων και των μελών του θριγκού.
  • βόρειες μετόπες: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης στις μετόπες οι οποίες αποξηλώθηκαν το 2007 και μεταφέρθηκαν στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης
  • δυτικές Μετόπες: Διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης επικεντρωμένες σε περιοχές με ετοιμορροπίες με σκοπό την ασφαλή καταβίβαση των λίθων των μετοπών. Στο μεσαίο τμήμα του δυτικού θριγκού, το οποίο περιλαμβάνει 10 μετόπες που θα παραμείνουν στο μνημείο, θα γίνουν συστηματικές εργασίες συντήρησης

 

Συντήρηση δυτικής ζωφόρου Παρθενώνα

Η δυτική ζωφόρος αποτελεί τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνος, που περιέβαλλε το ανώτατο τμήμα του σηκού και τα μέτωπα επάνω από τα επιστύλια του προνάου και του οπισθονάου. Αποτελείται από 16 λίθους, από τους οποίους ο πρώτος και ο δεύτερος από βορρά βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Οι λίθοι της ζωφόρου υπέστησαν μηχανικές καταπονήσεις και φθορές από τις διάφορες περιπέτειες του ναού στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του, από τις αστοχίες των προηγούμενων επεμβάσεων συντήρησης και από την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Το 1978, προκειμένου να αποφευχθεί η όξινη προσβολή της γλυπτής επιφάνειας και η έκπλυση της σχηματιζόμενης γύψου, η δυτική ζωφόρος στεγάστηκε. Συνέπεια της επιλογής αυτής ήταν η κάλυψη της επιφάνειας των λίθων με επικαθίσεις αιθάλης και μαύρη κρούστα. Το 1992-93 πραγματοποιήθηκε η αποξήλωση και η μεταφορά των λίθων της ζωφόρου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο Μουσείο Ακροπόλεως, προκειμένου να αρχίσουν οι εργασίες συντήρησής της.

Η συντήρηση των λίθων ξεκίνησε το 1999 και ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2005. Αρχικά επιδιώχθηκε η δομική αποκατάσταση των λίθων, στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιήθηκαν συγκολλήσεις θραυσμάτων, στερεώσεις στην επιφάνεια των λίθων και αφαίρεση των κονιαμάτων και των καρφίδων παλαιότερων επεμβάσεων. Στη συνέχεια, επιχειρήθηκε ο καθαρισμός της επιφάνειας από τις επικαθίσεις αιθάλης και τη μαύρη κρούστα. Μετά από συγκριτική μελέτη τεσσάρων μεθόδων καθαρισμού (μικροψηγματοβολή, επιθέματα με διάλυμα κεκορεσμένο σε ανθρακικό ασβέστιο, αναστροφή της γύψου, λέιζερ), ο καθαρισμός με λέιζερ αποδείχτηκε πιο αποτελεσματικός σε όλες τις περιπτώσεις των επικαθήσεων και των υποστρωμάτων (έγχρωμα επιφανειακά στρώματα, μάρμαρο). Το σύστημα καθαρισμού σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ Κρήτης-Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΗΔΛ-ΙΤΕ). Πρόκειται για λέιζερ τύπου Q-switchedNd: YAG. Το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει σε δύο μήκη κύματος (υπέρυθρο 1064nm και υπεριώδες 355nm) με δυνατότητα μεμονωμένης ή ταυτόχρονης χρήσης των δύο δεσμών σε διάφορες μεταξύ τους αναλογίες ενεργειών. Τέλος, επιχειρήθηκε η αισθητική βελτίωση του τελικού αποτελέσματος του έργου, με τη σφράγιση των ασυνεχειών των λίθων και την επίχρωση των επιφανειών θραύσης.

Μετά τη συντήρησή τους, οι λίθοι της δυτικής ζωφόρου εκτίθενται πλέον στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στη θέση τους, επάνω στο μνημείο, τοποθετήθηκαν αντίγραφα από τεχνητό λίθο.