Για τον Χαράλαμπο Μπούρα
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού αποχαιρετά σήμερα τον Χαράλαμπο Μπούρα, εξέχοντα επιστήμονα και μοναδικού ήθους και ακεραιότητας προσωπικότητα, ο οποίος κυριολεκτικά αφιέρωσε τη ζωή του στην έρευνα, μελέτη, διάσωση, αποκατάσταση και ανάδειξη της μνημειακής κληρονομιάς του τόπου μας.
Η σχέση του Χαράλαμπου Μπούρα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία άρχισε πολύ ενωρίς, ήδη από το 1957, όταν σε ηλικία 24 ετών αυτός αρχίζει να εργάζεται στη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων και Ιστορικών Μνημείων. Ο νεαρός αρχιτέκτων αμέσως διακρίνεται για την ιστορική και θεωρητική ευρυμάθειά του, που συνδυάζεται με βαθιά τεχνική γνώση και αντίληψη, την οξύνοια και ευθυκρισία, τη μεθοδικότητα και εργατικότητα, την υψηλή αίσθηση του καθήκοντος που τον διακατέχει.
Εκείνο πάντως που τον κάνει πραγματικά να ξεχωρίζει είναι οι ήδη αποκρυσταλλωμένες θέσεις του υπέρ της εισαγωγής ορθολογικών, επιστημονικών και ποιοτικών, κριτηρίων σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας της αποκατάστασης των μνημείων. Σε κάθε ευκαιρία ο Μπούρας υπογραμμίζει την ανάγκη σύνταξης μελέτης σκοπιμότητας πριν τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης για επέμβαση σε μνημείο, την ανάγκη σύνταξης εμπεριστατωμένης προμελέτης αποκατάστασης, την ανάγκη τεκμηρίωσης της επέμβασης σε όλες τις φάσεις της, την ανάγκη διενέργειας των επεμβάσεων κατά τρόπο διεπιστημονικό και αντιστρεπτό.
Οι θέσεις αυτές βρίσκουν μια πρώτη εφαρμογή το 1961/62 κατά την αναστήλωση της Στοάς της Βραυρώνος. Πρόκειται για μια επέμβαση-σταθμό στην ιστορία των αποκαταστάσεων των μνημείων στη χώρα μας, καρπός στενής διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ του Χαράλαμπου Μπούρα, του ανασκαφέα του αρχαιολογικού χώρου Ιωάννη Παπαδημητρίου και του γλύπτη-μουσειακού καλλιτέχνη Στέλιου Τριάντη.
Τις σχέσεις του με την Αρχαιολογική Υπηρεσία ο Χαράλαμπος Μπούρας συνεχίζει αμείωτα και μετά τη μετακίνησή του στον Ακαδημαϊκό χώρο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης ο Χαράλαμπος Μπούρας μετέχει, ως τακτικό μέλος, στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του Υπουργείου. Η συμβολή του είναι πραγματικά πολύτιμη, καθώς υποστηρίζει το έργο του Συμβουλίου με το τεράστιο γνωσιολογικό του απόθεμα, ενώ εμπλουτίζει τις λήψεις των αποφάσεων με το πλαίσιο αξιών και αρχών, το οποίο σταθερά εκπροσωπεί.
Ο Χαράλαμπος Μπούρας πάντως θα συνδέσει άρρηκτα το όνομά του με τα αναστηλωτικά έργα που αρχίζουν το 1975 στην Ακρόπολη. Ιδρυτικό μέλος της διεπιστημονικής Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως και υπεύθυνος για το αρχιτεκτονικό/αναστηλωτικό μέρος των έργων, ο Χαράλαμπος Μπούρας θα συντελέσει καθοριστικά στη διαμόρφωση και εμπέδωση των διαδικασιών και των αρχών, που αποτελούν πλέον τα διεθνώς αναγνωρισμένα διακριτικά, ποιοτικά χαρακτηριστικά των επεμβάσεων στην Ακρόπολη: τη σύσταση διεπιστημονικού τεχνικού γραφείου, που στελεχώνεται από νέους επιστήμονες, για την εκτέλεση των έργων υπό την επίβλεψη της Επιτροπής, τη σύνταξη γενικών, διεπιστημονικών, μελετών αποκαταστάσεως των μνημείων πριν την έναρξη των έργων σε αυτά, τη θέσπιση πολλαπλών, διαδοχικών διαδικασιών ελέγχου της λήψης των αποφάσεων, για την εξασφάλιση της πλέον αδιάβλητης, κατά το δυνατόν, αντικειμενικότητας και διαφάνειας, τον θεσμό των Διεθνών Συναντήσεων για την Αποκατάσταση των Μνημείων, τον καθορισμό των θεωρητικών αρχών που διέπουν τις επεμβάσεις. Ειδικά ως προς το τελευταίο αυτό ζήτημα, ο Χαράλαμπος Μπούρας εμπλουτίζει το καθιερωμένο πλαίσιο των αρχών του Χάρτη της Βενετίας με συμπληρωματικές αρχές, που απορρέουν από τον ειδικό δομικό τύπο των ελληνικών μνημείων της κλασικής αρχαιότητας.
Η επιτυχής παραγωγική λειτουργία της Επιτροπής Ακροπόλεως συνέβαλε στην εμπέδωση και διάδοση του θεσμού των διεπιστημονικών επιτροπών αποκαταστάσεως μνημείων σε ένα μεγάλο αριθμό έργων σε πολυάριθμα μνημεία σε όλη την επικράτεια. Στο πλαίσιο αυτό ο Χαράλαμπος Μπούρας, σε κάθε περίπτωση, είτε μετέχοντας σε πολλές από αυτές τις επιτροπές, είτε όχι, αποτελούσε ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς, μια αστείρευτα γενναιόδωρη πηγή παροχής συμβουλών και παρατηρήσεων, πάντα στην κατεύθυνση της διαφάνειας, της ποιότητας και του ορθολογικού, ιεραρχημένου προγραμματισμού.
Ο Χαράλαμπος Μπούρας υπήρξε Δημόσιος Λειτουργός, με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Έθεσε εαυτόν –με υποδειγματική ανιδιοτέλεια- στην υπηρεσία του δημοσίου συμφέροντος, πιστεύοντας ακράδαντα ότι τα μνημεία αποτελούν πρωτίστως κοινωνικά αγαθά και ότι η διάσωση, η ορθή αποκατάσταση και η ανάδειξή τους επιτάσσονται για την ωφέλεια του κοινωνικού συνόλου. Ευτύχησε να αφήσει άξιους μαθητές, που, πιστεύω, ότι θα συνεχίσουν επάξια το έργο του, διατηρώντας άσβεστες τις αξίες που τους μετέδωσε.
Ο Χαράλαμπος Μπούρας θα λείψει σε όλους μας, ως επιστήμων, ως δάσκαλος, ως φίλος. Θα τον θυμόμαστε πάντα με βαθύ σεβασμό, μεγάλη εκτίμηση και πολλή αγάπη. Ας είναι φιλόξενη η αγκαλιά της γης που θα τον υποδεχθεί.
Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη
Γενική Γραμματέας Πολιτισμού
29.7.2016
Ήρως Κτίστης
Ο Χαράλαμπος Μπούρας δεν είναι πλέον μαζί μας, το έργο του όμως είναι γύρω μας … ακόμη και εμείς οι ίδιοι είμαστε μέρος του. Γύρω μας υπάρχουν οι γνώσεις της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και οι ιδέες που καλλιέργησε και έθεσε στη διάθεση όλων τόσο απλόχερα και αποτελεσματικά. Όμως ενώ αυτό το πεδίον υπήρχε και πριν από τον Μπούρα χάρις στις προσπάθειες των προγενεστέρων του, η Προστασία και Συντήρηση των μνημείων είναι τομείς οι οποίοι στην χώρα μας ποτέ δεν είχαν αναπτυχθεί σε εθνική κλίμακα, επειδή οι αξιοθαύμαστοι πρωταγωνιστές του είδους, έως την εποχή του Ορλάνδου και του Τραυλού, αποτελούσαν μεμονωμένες ατομικές περιπτώσεις. Η μετεξέλιξη του πεδίου δράσης αυτών των πρωτοπόρων σε αποκρυσταλλωμένη επιστημονική – επαγγελματική ειδικότητα εντός της ελληνικής επικράτειας, με ήδη ικανοποιητική θεσμική κατοχύρωση και συλλογική καταξίωση, είναι και αυτή ένα από τα επιτεύγματα του Χαράλαμπου Μπούρα. Οι παλαιότεροι από εμάς ήδη γνωρίζουν αυτή την ιστορία. Η πρώτη αρχή της στη σκέψη του δασκάλου μας μάλλον μας διαφεύγει, όμως τον Μάρτιο 1967, μήνες μετά την ανάληψη καθηκόντων διδασκαλίας στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Θεσσαλονίκης, ο Μπούρας είχε έτοιμες τις περίφημες «Τρεις Προτάσεις» που νεότατος ακόμη, αλλά ήδη με αναγνωρισμένο επιστημονικό κύρος, πρόλαβε να υποστηρίξει κατά τη διάρκεια του 1ου Αρχαιολογικού Συνεδρίου και ακολούθως να δημοσιεύσει στα Τεχνικά Χρονικά. Οι προτάσεις αφορούσαν στην υψηλής αξιοπιστίας τεκμηρίωση και διάγνωση της κατάστασης των μνημείων, την δημιουργία και αποτελεσματική τήρηση κατάλληλων αρχείων και τέλος τις μεταπτυχιακές σπουδές των αρχιτεκτόνων για μια υψηλού επιστημονικού και επαγγελματικού επιπέδου εξειδίκευση. Ταυτοχρόνως, επειδή το περιβάλλον του δεν ήταν ακόμη συλλογικά ώριμο, φρόντισε για την εφαρμογή της ιδέας, έστω και σε ατομικό επίπεδο. Με το ήδη μεγάλο κύρος του και μετά από πάμπολλες ώρες κι ημέρες σύνταξης κειμένων, επιστολών και υπομνημάτων, κατάφερνε επί δεκαετίες να εξασφαλίζει υποτροφίες για εξειδίκευση στο εξωτερικό των καλύτερα προετοιμασμένων, νέων αρχιτεκτόνων, που παρά την τότε τεράστια άνθιση της ανοικοδόμησης και την δεδομένη προοπτική επαγγελματικής επιτυχίας σε αυτήν, προτιμούσαν ήδη την όχι τόσο προσοδοφόρο περιπέτεια της εργασίας στα μνημεία. Χρόνο με τον χρόνο ο αριθμός μεγάλωνε και ήδη πλησίαζε την εκατοντάδα, όταν επί τέλους έγινε δυνατή η δημιουργία σχετικών προγραμμάτων και στην Ελλάδα. Κατά το ίδιο μακρό χρονικό διάστημα ο Καθηγητής ετοίμαζε το έδαφος και σε προπτυχιακό επίπεδο με κατ’ επιλογήν μαθήματα εφάμιλλα με ό,τι μπορούσαν να προσφέρουν τα καλύτερα τεχνικά πανεπιστήμια της Ευρώπης. Ταυτοχρόνως ο ίδιος πρωταγωνιστούσε στα μεγαλύτερα αναστηλωτικά έργα της χώρας, (πάντοτε χωρίς χρηματική αμοιβή) και η διδασκαλία του ήταν ως εκ τούτου πραγματικά ρεαλιστική, υποστηριζόμενη από την τεράστια πρακτική και οικοδομική γνώση του, που ταυτοχρόνως συνδυαζόταν με τέλεια γνώση των νομικών και άλλων διαδικασιών.
Με όλα αυτά ο Χαράλαμπος Μπούρας είχε άμεση επίδραση σε εκατοντάδες νέους αρχιτέκτονες, οι οποίοι σύντομα διέπρεψαν σε ένα επάγγελμα, του οποίο οι ίδιοι τον αναγνωρίζουν ως κύριο παράγοντα της αυστηρής επιστημονικής και βάσει αρχών ανάπτυξής του στην Ελλάδα. Με άλλες λέξεις ο Χαράλαμπος Μπούρας υπήρξε ο Ήρως Κτίστης αυτής την δραστηριότητας που μας ενώνει και μας κάνει τόσο χρήσιμους στον κόσμο μας. Ήρως Κτίστης κατά την αρχαία σημασία του ιδρυτή μιας πόλεως ή γενικότερα ενός συλλογικού θεσμού. Σε αυτό το νέο πεδίο, που ήδη είναι πολύ παλιό και όπου οι παλαιότεροι έχουν πάρει ήδη σύνταξη, αφού όμως πρόλαβαν να μεταδώσουν πολλά στην επόμενη γενιά, ο Χ. Μπούρας μας ενέπνευσε και το ήθος: συναγωνιστές, όχι ανταγωνιστές !
Αλλά ενώ ο χρόνος συνεχώς ρέει και οι καταστάσεις μεταβάλλονται, και καθώς οι δυνάμεις μας δοκιμάζονται, και ενώ ο ίδιος έφυγε, αν και είχε ακόμη τόσο πολλά να προσφέρει και να ευχαριστηθεί, τα πάμπολλα συγγράμματά του διατηρούν στο ακέραιο την αξία τους, ενώ οι συμβουλές του, οι σκέψεις του και οι τρόποι του φαίνεται ότι έχουν ακόμη τόση δύναμη, ώστε να συνοδεύουν ευχάριστα και ευεργετικά την παραπέρα πορεία μας.
Μ. Κορρές
29.7.2016
ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΜΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΜΠΟΥΡΑ
Η μεγάλη αγωνία του καθηγητού μας Χαράλαμπου Μπούρα ήταν για την πρόοδο των έργων στα μνημεία της Ακρόπολης. Η συναίσθηση της ευθύνης έναντι του σοβαρού έργου που είχε αναλάβει ως Πρόεδρος της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως τον ωθούσε έως του σημείου να χρεώνεται προσωπικά τις καθυστερήσεις, να επαναφέρει επίμονα στη συζήτηση τα εκκρεμή θέματα έως ότου επιλυθούν και να δίνει καθημερινά αγώνα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που ανέκυπταν. Από την άλλη, απέφευγε να μιλά για την επιτυχίες, θεωρώντας τις αυτονόητες και δεδομένες. Έως το τέλος τον απασχολούσαν θέματα όπως η πάτινα για την επιφάνεια των μαρμάρινων συμπληρωμάτων, η μεταφορά του γερανού στο εσωτερικό του Παρθενώνα, η απομάκρυνση των ικριωμάτων από την ΝΔ γωνία, η χρηματοδότηση του νέου ΕΣΠΑ, η απόδοση του μνημείου στο κοινό, για να αναφέρω μόνο μερικά από αυτά. Επέμενε ιδιαιτέρως σε θέματα προετοιμασίας, κυρίως στην εκπόνηση των μελετών, ενώ η αποστολή των σχετικών αποφάσεων της ΕΣΜΑ προς το ΚΑΣ ήταν, θα τολμούσα να πω, ακαριαία. Ενδεικτικό της ακούραστης συμβολής του είναι ότι τρεις μελέτες κατατέθηκαν στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το τελευταίο διάστημα με δική του γραπτή εισήγηση.
Ήταν πάντα στην ώρα του. Δεν καθυστέρησε και δεν έλειψε ποτέ από καμία συνεδρίαση της ΕΣΜΑ, υποστηρίζοντας έμπρακτα τον ρόλο που είχε αναλάβει, αλλά κυρίως σεβόμενος τη συλλογική προσπάθεια. Τον ίδιο σεβασμό εξέφραζε και στο εργοτάξιο: στις συχνές του επισκέψεις σκαρφάλωνε στις σκαλωσιές, προσέγγιζε το προσωπικό, συντόνιζε, σχολίαζε, καθοδηγούσε με διακριτικότητα και ευγένεια και αποτύπωνε τις εργασίες με τη θρυλική Rolleiflex φωτογραφική μηχανή του.
Ήταν ο Καθηγητής μας, όχι μόνο στο Πολυτεχνείο, στο μάθημα της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, αλλά και στην καθημερινή μας πρακτική, παραδίδοντας κάθε στιγμή μαθήματα για τον τρόπο που οφείλουμε να προστατεύουμε τα μνημεία αλλά, το πιο σημαντικό, για το πώς πρέπει να υπηρετούμε το δημόσιο συμφέρον.
Ο κόσμος της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης σήμερα πενθεί. Έχασε τον εμπνευστή και δάσκαλο, που όπως οφείλει να είναι κάθε δάσκαλος ήταν αυστηρός και απαιτητικός μεν, δίκαιος δε, και πάντα πρόθυμος να συμβουλέψει τους μαθητές του χωρίς να παραλείπει να επαινεί το σωστό αποτέλεσμα, μία καλή μελέτη, μία επιτυχημένη προσαρμογή συμπληρώματος, μία εύστροφη λύση στο εργοτάξιο.
Θα αφήσω τον επίλογο στον ίδιο, που με τόση διορατικότητα και ευστοχία σχεδίαζε το μέλλον. Το κείμενο του για τα 40 χρόνια λειτουργίας της Επιτροπής Ακροπόλεως, που θα δημοσιευτεί στο επόμενο Ενημερωτικό Δελτίο της Υπηρεσίας, τελειώνει με την εξής φράση: «Η Επιτροπή ελπίζει ότι οι εργασίες, οι οποίες υπολείπονται να γίνουν στον Παρθενώνα θα ολοκληρωθούν κατά τα προσεχή έτη χωρίς αποκλίσεις από τις αρχές και τους τρόπους εργασίας, που τηρούνται επί σαράντα έτη». Αυτή είναι η παρακαταθήκη που μας άφησε ο δάσκαλός μας, Χαράλαμπος Μπούρας και η υλοποίησή της πρέπει να αποτελέσει τον μοναδικό, και απαρέγκλιτο στόχο μας.
Βασιλική Ελευθερίου
29.7.2016
[print-me target=".entry-title, .breadcrumbs, .entry-content" do_not_print=""]
